Zagłada Żydów bieckich

14:48 2013-02-10 Zagłada Żydów bieckich

ZAGŁADA ŻYDÓW BIECZA

NIEMIECKIE FORMACJE POLICYJNE
Skuteczność niemieckiego aparatu administracyjnego w procesie zagłady Żydów, wynikała z aktywnego wsparcia tych działań przez niemieckie siły policyjne i inne podporządkowane im formacje. Organizację policji zapoczątkowały działania grup operacyjnych policji bezpieczeństwa (tzw. Einsatzgruppen), które wkraczały na tereny okupacyjne w ślad za oddziałami Wehrmachtu. Złożone byłu z funkcjonariuszy policji bezpieczeństwa, urzędów bezpieczeństwa i policji kryminalnej z terenu Niemiec. Einsatzgruppe dzieliła się na kilka Einsatzkommandos, te z kolei na kilknastoosobowe oddziały podstawowe (Nebenstelle). Z nich - po rozwiązaniu w dn. 20 listopada 1939 r., utworzono siły policyjne okupowanej Polski.
Struktura aparatu policji hitlerowskiej na terenie Generalnej Guberni składała się z trzech zasadniczych pionów:

1) Policja bezpieczeństwa - Sicherheitspolizei (SIPO), w skład której wchodziła tajna policja państwowa - Geheime Staatspolizei (GESTAPO) i policja kryminalna - Kriminalpolizei (KRIPO),

2) Policja porządkowa - Ordnungspolizei (ORPO), złożona z: policji ochronnej Schutzpolizei (SCHUPO) i żandarmerii - Gendarmerie,

3) Formacje policyjne typu administracyjnego jak policja ogniowa - Feuerschutzpolizei, fabryczna - Werkschutz, wodna - Wasserschutzpolizei, budowlana, drogowa, rybacka, leśna - Forstschutz itp.¹

Ponadto na terenie GG Niemcy zorganizowali policję ochrony kolei - Bahnschutzpolizei (stacjonowała w Jaśle) i służbę specjalną - Sonderdienst, składającą się z młodych Volksdeutschów, która spełniała również pewne funkcje policyjne. W późniejszym okresie hitlerowcy wprowadzili dla każdego Niemca zamieszkałego na terenie GG, zdolnego do noszenia broni obowiązek pełnienia służby w ramach tzw. policji pomocniczej - Hilfspolizei (Hipo). Policja bezpieczeństwa na terenie powiatu podporządkowana była władzom policyjnym dystryktu z pominięciem starosty, z którym tylko współpracowała. Starosta miał w swoim urzędzie specjalny wydział tzw. zarząd policyjny - Polizeiverwaltung, w zakresie którego było m. in. utrzymywanie łączności z policją bezpieczeństwa i żandarmerią.
W marcu 1940 r. został w Jaśle utworzony komisariat policji kryminalnej - Kriminalkommissariat. Samodzielne placówki terenowe policji bezpieczeństwa nosiły dwojakiego rodzaju oznaczenia. Te, które leżały w centralnych powiatach, nosiły nazwę placówek zamiejscowych - Aussendienstelle der Sicherheitspolizei, natomiast w powiatach nadgranicznych utworzono komisariaty policji nadgranicznej - Grenzpolizeikommissariat. Do zadań tych ostatnich należało dodatkowo polityczne zabezpieczenie granic. 1 maja 1940 r. przeprowadzona została reorganizacja policji bezpieczeństwa na Podkarpaciu, a w Jaśle utworzono terenową placówkę policji granicznej - Grenzpolizeikommissariat. Aby uszczelnić granicę, w styczniu 1941 r. powstała filia komisariatu policji granicznej w Gorlicach - Nebenstelle des Grenzpolizeikommissariates. Nadmienić należy, że bezpośrednią ochroną granicy zajmowały się służby graniczne - Befehlstelle des Zollgrenzuschutzes z siedzibą w Krośnie.
Do zadań policji ochronnej - Schützpolizei wchodzącej w skład policji porządkowej - Ordnungspolizei (ORPO) stacjonującej w miastach - siedzibach starostów, należała służba patrolowa w mieście, a w terenie używana była do większych akcji jak: masowe egzekucje, obławy, pacyfikacje. Do zadań żandarmerii - Gendarmerie również wchodzącej w skład policji ochronnej należało natomiast codzienne pełnienie służb patrolowych w terenie, dokonując w miasteczkach i wsiach rewizji, aresztowań, eksterminacji. Żandarmerii w Jaśle podlegał posterunek w Gorlicach.
Ponadto przez krótki czas w Jaśle stacjonował Polizeibataillon 111, który od stycznia do maja 1942 r. wykonywał wyroki śmierci policyjnych sądów w Jaśle i Gorlicach. Wprawdzie policja bezpieczeństwa składała się z dwóch pionów: Gestapo i Kripo, to faktycznie nadrzędną rolę pełnili tu funkcjonariusze Geheime Staatspolizei - GESTAPO. Kriopo w dużej mierze stało do dyspozycji Gestapo. Przeprowadzało aresztowania, ekspertyzy kryminalne i wywiady. Gestapo prowadziło działalność w ramach referatów - jednym z nich był referat spraw żydowskich. Zatrudnieni w nich referenci - Sachbearbeiter nosili tytuły referentów kryminalnych i podlegali kierownikowi danego referatu. W referacie spraw żydowskich pracowali: Helmut Menz i Karl Hauch (był właścicielem psa, który na komendę Jude rzucał się na ofiarę), którzy przygotowali akcję likwidacji Żydów w rejonie jasielskim w lecie 1942 r. Z Hauchem współpracowali gestapowcy Bruno Meukel i Franz Lumpe. Ponadto w placówce Gestapo zatrudniano funkcjonariuszy kryminalnych i kancelaryjnych. Oprócz Niemców w placówkach tych zatrudnieni byli również Polacy na etatach fizycznych (kucharki, gońcy, sprzątaczki). Szefami policji bezpieczeństwa w Jaśle (Grenzpolizeikommissariat im Jaslo) byli kolejno: SS-Hauptsturmführer Heinz Schultze (1 maja 1940 - 18 stycznia 1941), SS-Hauptsturmführer Wilhelm Raschwitz (do 12 sierpnia 1943), kat Nowego Sącza Heinrich Hamann (do 1 listopada 1943) oraz SS-Untersturmführer Josef Palten. Zastępcami szefów jasielskiej placówki Gestapo byli kolejno: Franz Nowack, Alfred Goepfert, Willi Herbst. Kierownikiem referatu walki z ruchem oporu był Walter Matheus z grupą gestapowców: Wilhelm Schuhmacher (skazany przez Sąd Okręgowy w Jaśle na karę śmierci), Teodor Drzyzga (zwany katem Jasła), Anton Neumann, volksdeutsch Leopold Backer, zniemczony Ślązak Teodor Chrostek.

Widok ogólny na Bursę Gimnazjalną - w czasie wojny siedzibę policji niemieckiej..

Gorlicka filia (Nebenstelle) komisariatu policji granicznej w Jaśle nosząca oficjalną nazwę Zamiejscowa Placówka Granicznego Komisariatu Policji Bezpieczeństwa Jasło (Aussendienstelle Grenzpolizeikommissariat - Sicherheitspolizei) utworzona została w styczniu 1941 r. Jej pierwszy dowódca SS-Untersturmführer Fr. Hovelmayer pełnił funkcję do lata 1941 r. kiedy został przeniesiony do Lwowa. Następnie w jego zastępstwie kierował nią Otto Friedrich, a w latach 1942 -1943 r. obowiązki szefa placówki pełnił SS-Hauptscharführer Ernst Funtheller. Jednak największą (i najokrutniejszą rolę) pełnił w tej placówce przebywający najdłużej Friedrich. Oprócz nich w placówce pracowali jeszcze: Scharfürer Paul Baron i Unterscharführer Ernst Piech, Unterscharführer Erich Kuschke (tłumacz), Oberscharführer Franz Salzer (kierowca), Anton Neumann, Gunter Gutsche i Ernst Melber (kierowcy). Siedzibą placówki była willa tzw. Szklarczykówka.
Na wiosnę 1944 r. filię gorlicką rozwiązano. We wrześniu tegoż roku po likwidacji placówki jasielskiej jej kierownictwo wraz z częścią funkcjonariuszy zostało przeniesione do Gorlic i tutaj w dalszym ciągu prowadziło zbrodniczą działalność. W styczniu 1945 r. funkcjonariusze policji uciekli do Cieszyna, by stamtąd przez Brno w Czechosłowacji uciec do Niemiec.
Drugim pionem policji bezpieczeństwa była policja kryminalna (Kripo). Jej szefem w Jaśle był SS-Untersturmfuhrer Ernst Hildebrand, który po wojnie - przekazany Polsce , skazany został na karę śmierci, zamienioną na 11 lat więzienia. W Gorlicach komendantami posterunku zamiejscowego byli funkcjonariusze narodowości polskiej i ukraińskiej.
Zgodnie z rozkazem wyższego dowódcy SS i policji w GG Friedricha Krugera 17 czerwca 1940 r. powstało w Jaśle - podległe dowódcy hauptmannschaft w Tarnowie - dowództwo żandarmerii z jej szefem Paulem Roloffem. Sprawował swą funkcję w Jaśle do końca okupacji, awansując stopniowo do stopnia Bez. Hauptmanna. Na podległym mu terenie zorganizował 5 posterunków żandarmerii - w tym posterunek (Gendarmerie-Posten) w Gorlicach. Posterunek gorlicki obejmował polski powiat gorlicki. Pierwszym jego dowódcą był Hauptwachtmeister Josef Stabik. W czerwcu 1941 r. na tym stanowsku służbę pełnił Bezirks-Leutnant Schoenbach (Scheinbach). Po nim dowództwo objął Bezirks-Leutnant Wilhelm Meister i sprawował je do 23 I 1943 r. Jego następcami byli: Meyer, Scheinbach, oberleutnant Merzendorfer i Bezirks-Leutnant Josef Bartmann, który prawodpodobnie obowiązki dowódcy pełni do końca okupacji. Przez jakiś czas dowódcą tego posterunku był Bezirks-Leutnant Gruber. Działalnością posterunku faktycznie kierował zastępca zmieniających się dowódców Alois Viellieber. Żandarmeria nadzorowała pracę policji granatowej i ukraińskiej. Znani z nazwiska żandarmi gorliccy, to: Józef Stabik, Hermann Riepke, Alfred Kozdoń, Ludwig Obletschnig, Ernst Martin, Edward Faustus, Linder, Schmidt, Pruschke. Siedzibą żandarmerii była prywatna willa przy ul. Stróżowskiej 24. Wg informacji Armii Krajowej w 1942 r. w Gorlicach stan gestapo wynosił 1+4, żandarmerii 1+10, Kripo 1+4m, granatowej policji 1+14, a w maju 1943 r. gestapo miało tam 4 funkcjonariuszy, Schupo 8, Kripo 6, granatowa policja 12.²
Nazistowskie plany eksterminacji Żydów wymagały utworzenia całkowicie podległych Niemcom formacji wartowniczych, działających w obozach zagłady: Sobibór, Bełżec, Treblinka, obozach pracy: Trawniki, Poniatowa, Budzyń, Kraśnik. Oddziały wartownicze SS (SS-Wachmannschaften), często zwane zarówno przez ofiary jaki i policję "Ukraińcami", brały aktywny udział w zbiorowych egzekucjach oraz w likwidacji gett i akcjach "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Do oddziałów tych rekrutowano byłych jeńców sowieckich i, nader rzadko, szczególnie lojalnych cywilów. Szkolenia odbywały się na terenie cukrowni położonej pod miejscowością Trawniki. Oficjalna nazwa tych oddziałów to: Oddziały Wartownicze Pełnomocnika Reichsfuhrera SS i Szefa Policji Niemieckiej ds. Utworzenia Baz SS i Policji na Nowych Terenach Wschodnich. Oddziały zwano również czasami askarysami - nazwa pochodzi od uzbrojonych formacji tubylców kolonii niemieckich w Afryce Wschodniej przed I wojną światową. Inne używane nazwy to: " Litwini", "Łotysze", "Hiwis". Oddziały wyszkolone w Trawnikach przydzielano do akcji oczyszczania gett w GG. Zazwyczaj akcjami kierowało regionalne SSPF (SS und Polizeifuhrer), a nadzór na miejscu sprawowali miejscowi funkcjonariusze Policji Bezpieczeństwa i SD, przy wsparciu miejscowej policji niemieckiej, oddziałów żandarmerii i zmotoryzowanych batalionów Policji Porządkowej. Wartownicy z Trawnik otaczali getta kordonem, pomagali funkcjonariuszom Policji Porządkowej i policji żydowskiej w wypędzaniu Żydów z mieszkań na ulicę, a następnie konwojowali ich - w niezwykle brutalny sposób - na rampy kolejowe.³

W przeciwieństwie do Związku Radzieckiego, gdzie działania eksterminacyjne w stosunku do Żydów były przeprowadzone znienacka i anonimowo dla ofiar, w Galicji Zachodniej sytuacja przedstawiała się inaczej. Tutaj tworzenie się placówek Policji Bezpieczeństwa i proces gettoizacji odbywały się w dłuższym zakresie czasowym. Sprawcy mordów byli znani z nazwiska, a ofiary potrafiły rozróżnić konkretne osoby i przypisać im konkretne działania. Dla placówki jasielskiej charakterystyczny był skład personalny policji bezpieczeństwa, w której licznie zatrudniono bądź folksdojczów, bądź też osoby doskonale znające język polski (Piecha, Baron, Drzyzga). Wprawdzie zatrudniani byli na pozornie podległych funkcjach: kierowców, intendentów, tłumaczy, lecz ich działalność cechowała się często radykalizującym wpływem na eksterminację. Tę radykalizację działań wspierały również inne elementy strukturalne jak: rotacje obsady placówek w obrębie jednego dystryktu (przykład Heinricha Hamanna), brak struktur hierarchicznych wynikających z zasady, że wszyscy robili wszystko w zależności od potrzeb. W pierwszym przypadku powodowało to tworzenie się klik, personalizowało działania, w drugim zaś rozluźnienie biurokracji, popieranie "oddolnych" inicjatyw. W związku z tym nikt nie przejmował się dokumentacją pisemną dotyczącą Żydów.⁴
Z powodu liczebność poszczególnych społeczności żydowskich do akcji używano zarówno oddziałów policji, batalionu Waffen-SS stacjonującego w Dębicy, jak i ukraińskich oddziałów pomocniczych. Całością akcji eksterminacji Żydów koordynował dowódca SS i policji w dystrykcie krakowskim SS-Oberfuhrer Julian Scherner. Dowódca jego sztabu Hauptsturmfuhrer Martin Fellenz lub jego adiutant Untersturmfuhrer Bartsch koordynowali współpracę z lokalnymi instancjami niemieckimi. W przeddzień planowanych akcji odbywały się narady ze starostami powiatowymi, komisarzami miejskimi, przedstawicielami Policji Bezpieczeństwa i Policji Porządkowej.
Zanim jednak nadszedł rozkaz deportacji, funkcjonariusze wymienionym służb czerpali radość z zabijania i aktów przemocy. Wielokrotnie w czasie wolnym szli w grupach, bądź w pojedynkę do getta, aby zabijać, dręczyć, kraść lub szantażować. Mordowanie sprawiało im przyjemność i stawało się integralnym składnikiem powszedniego dnia funkcjonariuszy Policji i Żandarmerii. Mordercy chełpili się swoimi wyczynami i - jak to się stało w Gorlicach - mimo zakazu robili sobie np. zdjęcia z zabitymi dziećmi. Tak więc to nie struktury mordowały, nie mordercy zza biurek, lecz konkretni ludzie, którzy swoją zbrodniczą inwencją na długo przed "Akcją Reinhard" wprowadzali ją w czyn. Bo to się "opłacało" finansowo, seksualnie, zaspakajało najbardziej mroczne żądze. Część z katów poniosła zasłużoną karę, część ukarała się sama popełniając w więzieniach i domostwach samobójstwa, a część - niestety, została bezkarna.

KACI

LUDWIG LOSACKER(SS-Sturmbannfuhrer) dr - ur. 29 VII 1906, radca rządu, od 26 X 1939 r. starosta w Jaśle, od 15 I 41 szef urzędu dystryktu lubelskiego, od 1 XI 41 szef urzędu dystryktu Galicja, od 1 I 43 prezydent głównego wydziały spraw wewnętrznych w rządzie GG, 24 II 43 mianowany wicegubernatorej w Krakowie, w okresie 26 V-10X 43 gubernator dystryktu krakowskiego.

WALTER GENTZ - starosta jasielski (Kreishauptmann). Urodzony w 1907 r. w Düsseldorfie - członek partii hitlerowskiej od 1928 r. Od 1940 r. szef partii hitlerowskiej na terenie powiatu jasielskiego. Od stycznia 1940 r. inspektor d/s finansowych na okręg powiatów położonych na Podkarpaciu (dawnych powiatów: gorlickiego, jasielskiego, krośnieńskiego i sanockiego, a od 1 lutego 1941 r. starosta Jasła (Kreishauptmann). Od pierwszych dni rządów wprowadził Gentz dryl pruski. Natychmiast przystąpił do modyfikacji budynków rynku na wzór koszarowy. Z ratusza usunięto płaskorzeźby króla Wł. Jagiełły i królowej Jadwigi. Starał się udowodnić niemieckie pochodzenie miasta. W tym celu zorganizował wystawę dorobku powiatu pod panowaniem niemieckim. Wtedy też zaginęły liczne zabytki sztuki przywłaszczone na wystawę m.in. średniowieczna figura św. Katarzyny Aleksandryjskiej i gotycki pulpit muzyczny z Biecza. Po objęciu urzędu starosty, wysiedlił wszystkich mieszkańców z centralnych ulic Rynku. Sam również zajął dla siebie mieszkanie w centrum rynku, z którego strzelał do przechodzących Żydów. W dniu urodzin syna zastrzelił dwóch Żydów, którzy przechodzili przez rynek. Mimo kalectwa (utykał na nogę) brał udział w każdej większej akcji eksterminacyjnej. W czasie "rozwiązywania" kwestii żydowskiej, osobiście angażował się w organizację gett, korzystając również z usług kolegi Ludwika Romeisa. Osobiście brał udział w egzekucjach m. in. w Hałbowie, Warzycach⁵. Był inicjatorem zburzenia Jasła. Pod jego rządami powiat jasielski uważany był za jeden z najbardziej ciemiężonych w całej Generalnej Guberni. Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze wpisał dr Waltera Gentza na listę zbrodniarzy wojennych (lista Nr 61, poz. 162 "Gentz dr Walter - German - SS- man Kreishauptmann at Jaslo ur. 1907 w Dusseldorfie), a także na listę zachodnioniemieckiej Centrali Ścigania w Ludwigsburgu. Po blisko 20 latach od złożeniu dokumentów przez Główny Komitet Badania Zbrodni Hitlerwoskich w Polsce, władze wymiaru sprawiedliwości RFN doprowadziły postępowanie karne przeciwko temu zbrodniarzowi do Sądu Przysięgłego w Arnbergu. W trakcie procesu, w marcu 1969 r. W. Gentz popełnił samobójstwo⁶.

WILHELM RASCHWITZ (SS-Hauptsturmführer) - kierownik jasielskiej placówki Gestapo. Ur. 3 października 1902 r. Kriminalkommissar, w pierwszych latach okupacji był kierownikiem wydziału IV B - gestapo w Krakowie, ul. Pomorska 2. Od 18 stycznia 1941 r. do 12 sierpnia 1943 r. odpowiadał za nasilenie zbrodni w powiecie jasielskim. Za "zasługi" odznaczony Wojennym Krzyżem Zasługi I Klasy z Mieczami. Z powodu odbicia przez partyzantów więźniów politycznych z jasielskiego więzienia, przeniesiony do Nowego Sącza. Został zabity w czasie działań wojennych w okolicy Bobowej⁸.

HEINRICH HAMANN - kierownik jasielskiej placówki Gestapo. Urodził się 1 września 1908 r. w Bordesholm. Był synem rodziny kupieckiej Augusta Hamanna i Analii z domu Delfs. W 1929 r. wstąpił do NDSAP, a w 1931 r. do SS. Od listopada 1939 r. szef Komisariatu Policji Granicznej w Nowym Sączu. Odbicie przez Armię Krajową w dn. 6 sierpnia 1943 r. 66 więźniów z więzienia w Jaśle, spowodowało zmianę na stanowisku kierownika placówki policji bezpieczeństwa w tym mieście. Dotychczasowego dowódcę Wilhelma Raschwitza przeniesiono do Nowego Sącza, a na jego miejsce sprowadzono z placówki w Nowym Sączu 45 - letniego Heinricha Hamanna. W Jaśle przebywał od 15 sierpnia do 1 listopada 1943 r., następnie, od grudnia 1943 r. objął stanowisko kierownika Wydziału IV-A w Krakowskiej Komendzie Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (ul. Pomorska2)⁷. W styczniu 1945 r. przeniesiony do Czechosłowacji. Po zakończeniu wojny ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem. Wpadł 5 maja 1960 r. w Bochum, gdzie pracował w restauracji jako kelner. Podczas sprzeczki z klientem zastrzelił go z posiadanej przy sobie broni. Wtedy okazało się, że nazwisko Hossfeld jest fikcyjne. 18 października 1965 rozpoczął się w Bochum (Niemcy) proces przeciwko zbrodniarzowi, zakończył się 22 lipca 1966 r. Skazany został na dożywocie⁹.

ERNST PIECHA - funkcjonariusz gorlickiej fili Gestapo. Pochodził ze śląskich Bielszowic (dzisiaj Ruda Śląska), przed wojną był kapralem 20 p.p. w Krakowie. Po ukończeniu szkoły policji granicznej w Pretzsch nad Łabą, 30 sierpnia 1940 r. skierowany został do Jasła, później Krosna, następnie do Gorlic.Po wojnie sądzony przez Sąd Krajowy w Norymberdze i skazany na dożywotnie więzienie. Piecha w toku procesu zwrócił się do polskich władz ścigania zbrodni hitlerowskich o pomoc w znalezieniu świadków jego działalności na korzyść Polaków. Wyjaśniał, że w czasie pełnienia służby w Gorlicach pomagał Polakom , fałszując na ich korzyść obciążające ich protokoły, niszczył znalezione ulotki, nie pamięta jednak szczegółów. Zwrócił się do sądu o podanie nazwisk sędziów i prokuratorów niemieckich urzędujących w czasie okupacji w Polsce, gdyż chce ich oskarżyć o wydawanie wyroków śmierci)¹⁰.

PAUL BARON (Scharführer) - funkcjonariusz i drugi zastępca kierownika gorlickiej fili Gestapo. Po wojnie sądzony przez Sąd Krajowy w Norymberdze i skazany na dożywotnie więzienie. Wg zeznań świadka na tym procesie Romana Makowskiego, Paul Baron w 1943 r. w ogrodzie "Szklarczykówki" zastrzelił troje cygańskich dzieci. W chwili skazania kupiec Paul Baron miał 58 lat (Biuletyn Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego nr 7-8 i Bulletin des Comite International des Camps nr 26 z 16 IX 1968).

LUDWIK ROMEIS - kierownik Wohnungsamstu w Jaśle. Skazany po wojnie na 2 lata pozbawienia wolności przez sąd w RFN.

SALZER (Oberscharfuhrer) - funkcjonariusz gorlickiej fili Gestapo. Kierowca pochodzący z Wiednia.

LAUBENTHAL - funkcjonariusz Gestapo w Jaśle. Po wojnie skazany na 5 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności przez sąd w RFN.

AUGUSTIN - funkcjonariusz Gestapo w Jaśle. Skazany po wojnie na 5 lat pozbawienia wolności przez sąd w RFN¹¹.

WALTER MATHEUS - zastępca kierownika komisariatu policji granicznej w Jaśle.

ALBERT KRISCHOK - funkcjonariusz Gestapo w Jaśle. Skazany po wojnie na 4 lata pozbawienia wolności.

THEODOR DRZYZGA - tłumacz zatrudniony w Gestapo od 27 stycznia 1941 r. do 1944 r. Urodził się 29 marca 1910 r. w Kamieniu Śląskim, był uprzednio sierżantem Wojska Polskiego, a od września 1939 r. służył w policji niemieckiej. Do Jasła został przeniesiony 27 stycznia 1941 r. na stopień SS-Unterscharführer i stanowisko tłumacza. Drzyzga nienawidził Polaków i znając doskonale język polski starał się wniknąć w miejscowe środowisko. Był dowódcą 5-osobowej kontrbandy udającej partyzantów. Ułatwiało mu to rozpracowywanie polskiego podziemia i badanie nastrojów wśród społeczeństwa. Dnia 24 lipca 1944 r. dowódca SS i policji złożył na ręce szefa policji generała Theobalda Thiera wniosek o odznaczenie go za te "zasługi" Wojennym Krzyżem Zasługi II klasy z mieczami. Drzyzga znanym był z okrucieństwa w większym stopniu niż rodowici Niemcy. Miał na sumieniu największą liczbę ofiar, w Jaśle przebywał aż do kwietnia 1944 r. Po wojnie w lipcu 1945 r. został rozpoznany przez Franciszka Grochowskiego - żołnierza pochodzącego z Jasła - w Bytomiu i przy pomocy Piotra Szańskiego schwytany i odddany władzom bezpieczeństwa. Drzyzga ukrywał się w zburzonym budynku w Bytomiu. W czasie aresztowania posadał dokumenty na nazwisko Józef Nowak. W trakcie przesłuchania Drzyzga przyznał się do popełnionych zbrodni i do służby w gestapo w Jaśle. W pierwszą noc w areszcie powiesił się na kracie okiennej, na splecionym z koszuli sznurze. Ten z urodzenia Polak po przejściu na usługi Niemców, zapisał w dziejach Jasła, okolicznych wsi i miasteczek krwawą historię i całkowicie zasługuje na otrzymane określenie "kat z Jasła" ¹².

HELMUT MENZ - pracownik referatu żydowskiego w jasielskim gestapo. Lat ok. 30. podobnie jak Karlowi Hauchowi towarzyszył mu pies tresowany do atakowania ludzi. Wspólnie z Rachwitzem i Hauchem brał udział w akcji likwidacyjnej Żydów w rejonie jasielskim.

KARL HAUCH - pracownik referatu żydowskiego w jasielskim gestapo. Podobnie jak Menz brał udział w akcji likwidacyjnej Żydów w rejonie jasielskim w lecie 1942 r. (zdjęcie pochodzi z książki Cynarski St., Garbacik J. - Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim 1939-1945, s. 36, Warszawa 1973.)

OTTO FRIEDRICH (nazwisko powojenne GOEPFERT) - kierownik fili Komisariatu Policji Granicznej w Jaśle po Fr. Hovelmayerze. Austriak z Grazu, przed objęciem funkcji w Gorlicach był członkiem załogi obozu koncentracyjnego w Dachau. Po wojnie sądzony przez Sąd Krajowy w Norymberdze i skazany na dożywotnie więzienie. W Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma zachowała się relacja złożona pod przysięgą 21 listopada 1947 r. w Niemczech przez Samuela Bialywlos [Białowłosa - KP] opisująca zbrodnie Friedricha w Gorlicach.

ERNST FUNDHELLER (SS- Hauptscharführer) - szef placówki gorlickiej Gestapo od 1942 r. do kwietnia 1943 r. W czasie rozprawy Sądu Krajowego w Norymberdze przeciwko Paulowi Baronowi i Ernstowi Piesze został rozpoznany i aresztowany i po kilku dniach więzienia zmarł. (Jasło oskarża...). Inną wersję podaje Boczoń, który podaje, że został rozpoznany w trakcie procesu i uciekł z budynku sądu, a następnie popełnił samobójstwo w swojej willi w Wiedniu (Wł. Boczoń, Gorlickie wspomnienia, s. 48).

ERICH KUSCHKE (Unterscharführer) - tłumacz, funkcjonariusz gorlickiej fili Gestapo. Właściwe nazwisko Edward Kózka, malarz pokojowy z Katowic.

LEOPOLD BÄCKER - kolonista niemiecki z Gródka Jagiellońskiego pełnił - podobnie jak Drzyzga - funkcję tłumacza. Wyróżniał się szczególnym, graniczącym z sadyzmem okrucieństwem podczas przesłuchań. W policji w Krośnie i Sanoku służyli również jego bracia.

FRANZ SALZER - gestapowiec filii gorlickiej Straży Granicznej w Jaśle. Pełnił funkcję kierowcy i intendenta.

ANTON NEUMANN - gestapowiec filii gorlickiej Straży Granicznej w Jaśle. Pełnił funkcję kierowcy.

GÜNTER GUTSCHE - gestapowiec filii gorlickiej Straży Granicznej w Jaśle. Pełnił funkcję kierowcy.

ERNST MELBER - gestapowiec filii gorlickiej Straży Granicznej w Jaśle. Pełnił funkcję kierowcy.

WILHELM SCHUHMACHER - do Jasła skierowany 16 stycznia 1941 r. po ukończeniu szkoły policji granicznej w Pretzsch nad Łabą. Początkowo pracował w referacie politycznym, następnie w referacie N (Nachrichten) spełniającym rolę wywiadu. Dokonał wielu mordów, odznaczał się szczególną nienawiścią do Polaków. Po wojnie początkowo ukrywał się w rodzinnej miejscowości Katzenelbogen. W lipcu 1947 r. został rozpoznany przyz żandarmerię francuską (nieudane samobójstwo) i przekazany stronie polskiej. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Jaśle z 28 stycznia 1949 r. skazany został na śmierć. Wyrok wykonano 22 października 1949 r. w Rzeszowie. (Zdjęcie pochodzi z książki Cynarski St., Garbacik J. - Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim 1939-1945, s. 35, Warszawa 1973).

ALOIS VIELLIEBER - zastępca komendanta gorlickiego posterunku żandarmerii w Jaśle. Po krótkiej służbie w dowództwie plutonu w Jaśle na stanowisku kierowcy, przez pozostały okres okupacji przebywał w Gorlicach i on spośród tamtejszych żandarmów popełnił najwięcej zbrodni. Odznaczał się szczególnym okrucieństwem. Wysoki blondyn ok. lat 40, pochodził z Wiednia. Po wojnie wyrokiem Sądu Krajowego w Karsruhe z dnia 6 III 1964 r. skazany za zamordowanie dwojga Żydów na 3 lata i 6 miesięcy ciężkiego więzienia. Natomiast sąd uniewinnił go od zarzucanego mu w akcie oskarżenia mordu 6 dalszych Żydów. (Wyrok Sądu Przysięgłych przy Sądzie Krajowym w Karlsruhe z 2 VI 1964 r.sygn. II Ks. 4/63 oraz akta OKBZH Rzeszów II S 97/71) W 1972 r. dwukrotnie przebywał w Gorlicach prokurator z Karlsruhe w sprawie dalszych zbrodni żandarma. Po złożeniu aktu oskarżenia sąd umorzył postępowanie wobec choroby oskarżonego. (Ściganie i karanie przestępców hitlerowskich, którzy popełnili zbrodnie wojenne na terenie południowo-wschodniej części Polski - Stanisław Zabierowski, W: Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski, T. I, s. 178, Rzeszów 1976).

Inni ustaleni z nazwiska gestapowcy z Jasła to: MAX SRADNIK, FRANZ STEPHAN, ERICH GUDE, PAUL NEBELUNG, WILLI JUNGE, ANTON NEUMANN, HEINRICH LAAF, HEINRICH WAGNER, WILHELM RAUSCH, SPYRA, ALNOCH.
Pod koniec lat 60-tych i z początkiem 70-tych w Arnsbergu prowadzone było postępowanie karne przeciwko hitlerowcom, którzy w lecie 1942 r. przeprowadzili likwidację Żydów na terenie okupacyjnego powiatu jasielskiego. Po przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego prokuratura objęła aktem oskarżenia gestapowców z grenzpolizeikommissariatu w Jaśle: Alberta Krischoka, Waltera Augustina, Josefa Laubenthala, Guntera Gutsche i Brunona Meukela, kierownika urzędu mieszkaniowego w Jaśle Ludwiga Romeisa, który likwidował mienie pożydowskie, oraz adiutanta dowódcy SS i policji dystryktu krakowskiego Hansa Wilhelma Bartscha, który kierował całą akcją likwidacji Żydów w powiecie. Ówczesny kierownik grenzpolizeikommissariatu w Jaśle Wilhelm Raschwitz już nie żył. Sąd Przysięgłych w Arnsbergu po przeprowadzeniu trwającej 15 miesięcy rozprawy (od 7 września 1971 do 6 grudnia 1972 r.), częściowo także na terenie województwa reszowskiego (Od 8 do 15 maja 1972 r. przebywał w Polsce sąd rozpoznający tę sprawę. W Rzeszowie prawnicy niemieccy uczestniczyli przy przesłuchaniu przez sąd polski szeregu świadków. W czasie pobytu dokonano wizji lokalnej na terenie Jasła), skazał 6 XII 1972 r.: Wilhelma Bartscha i Józefa Laubenthala po 5 lat 6 miesięcy więcienia, Waltera Augustina na 5 lat więzienia, Alberta Krischoka na 4 lata więzienia, Ludwiga Romeisa na 2 lata więzienia, zaś Guntera Gutsche i Brunona Meukela uniewinnił z oskarżenia. Należy nadmienić, że wskutek akcji oskarżonych kierowanej przez Bartscha zginęło wówczas kilka tysięcy Żydów. W obawie przed odpowiedzialnością za dokonane zbrodnie odebrali sobie życie: starosta jasielski Walter Gentz, gestapowiec gorlicki Otto Friedrich, żandarm z posterunku jasielskiego Karl Perschke, wobec którego toczyło się postępowanie śledcze.(Akta OKBZH Rzeszów sygn. II Ds 14/67, fragment tekstu pochodzi z: Ściganie i karanie przestępców hitlerowskich, którzy popełnili zbrodnie wojenne na terenie południowo-wschodzniej części Polski - Stanisław Zabierowski, W: Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski, T. I, s. 175, Rzeszów 1976)
Opracowano na podstawie i z wykorzystaniem fragmentów: Stanisław Cynarski i Józef Garbacik (red.), Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim 1939-1945, Warszawa 1973, Stanisław Zabierowski - Policja hitlerowska w okupacyjnych powiatach jasielskim i krośnieńskim, Zarys struktury organizacyjnej i obsady stanowisk kierowniczych placówek żandarmerii niemieckiej we wschodniej części dystryktu krakowskiego w latach 1939 do 1945, W: Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski, T. I, s. 7-43, Rzeszów 1976, Pilichowski Czesław (red.) - Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, Warszawa, 1980, s. 860.

¹Rozdział poświęcony niemieckiej policji opracowany został na podstawie:
Cynarski Stanisław, Garbacik J. - Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim 1939-1945, Warszawa 1973, dalej Jasło oskarża...
Hap W. - Jasło i Jasielszczyzna w latach II wojny światowej ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia tworzenia i zbrodniczej dzialałności niemieckiej administracji okupacyjnej, W: Kwartalnik Gorlicki, nr 62, s. 13-23, Gorlice 2012,
Rączy Elżbieta - Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939-1945, s. 35-49, Rzeszów 2014.

²Daszkiewicz Andrzej - Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939-1944, s. 15, Warszawa 1975.

³ Libionka Dariusz (red.) - Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, s. 103-113. Warszawa 2004, dalej Akcja Reinhardt...

⁴ Akcja Reinhardt..., s. 86, 90. Warszawa 2004.

⁵Czesław Leosz - Zbrodniarz wojenny dr Walter Gentz, W: Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski, T. 3, s. 71, Rzeszów 1978.

⁶Cynarski Stanisław, Garbacik Józef - Jasło oskarża... s. 7.

⁷Jasło oskarża...s. 32, 33 (zdjęcie),
Długopolski Stanisław - Zbrodnie Heinricha Hamanna w świetle procesu w Bochum, W: Rocznik Sądecki, T. 9, s. 427 - 439, Nowy Sącz 1968, dalej Zbrodnie Heinricha Hamanna...
Zdjęcie pochodzi z ekspozycji Muzeum Historycznego miasta Krakowa, Ulica Pomorska,

⁸Zbrodnie Heinricha Hamanna... s. 439,
http://limanowa.in/wydarzenia/news;poszukiwany-heinrich-hamann,13453.html z dn. 03 03 2014.

⁹Zbrodnie Heinricha Hamanna... s. 427-439,
Wikipedia: http://pl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_Hamann z dn. 03 03 2014 r.,
Bieniek Józef - W cieniu swastyki Heinrich Hamann, W: Rocznik Sądecki, T. 22 s. 137 - 173, Nowy Sącz 1994.

¹⁰Jasło oskarża...s. 40, .

¹¹Czesław Leosz- Zagłada Jasła, s. 11, Jasło 1985.

¹²Czesław Leosz - Zbrodnie hitlerowskie w Krośnieńskiem, W: Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, T. II (1918-1970) pod red. Józefa Garbacika, s. 211-212, Krosno 1973